Nog voordat we ons bewust zijn van ons denken, is er al een reactie in ons brein. Om deze voorbewuste reacties te onderzoeken, worden er onder andere elektroden op de schedel geplakt. Bij de universiteit van Leiden onderzoekt Naomi Ellemers hoe omgevingsfactoren van invloed zijn op je gedrag. Het onderzoek richt zich op de voorbewuste en onzichtbare reacties. Deze kunnen inzicht geven in de invloed van morele groepswaarden, in wat we denken en doen. EEG-metingen registreren de elektrische activiteit in de hersenen naar aanleiding van de informatie die ze ontvangen.
Tijdens het onderzoek krijgen de proefpersonen zogenaamde fysiologische tests: metingen van hartslag, bloeddruk, en de hoeveelheid stresshormoon cortisol. Door deze tests kunnen voorbewuste reacties waargenomen worden bij het aanbieden van informatie met een morele lading. Zo wordt in kaart gebracht welke situaties als stressvol ervaren worden, of hoe gereageerd wordt op het zien van een gestigmatiseerde groep, bijvoorbeeld vrouwen met een hoofddoek, nog voor de proefpersonen zich van hun eigen reactie bewust zijn, of dat de reactie zichtbaar is voor anderen.
De proefpersonen krijgen plaatjes te zien van allerlei vrouwen, met en zonder hoofddoek. Als de plaatjes een voor een worden aangeboden, blijkt er weinig verschil te zijn in de manier waarop de proefpersonen de vrouwen beoordelen: allemaal even positief en even aantrekkelijk. Maar als de vrouwen in een groep getoond worden – dus alle vrouwen met/zonder hoofddoek bij elkaar – dan wordt er opeens heel duidelijk verschil gemaakt. Mensen beoordelen groepen dus anders dan een verzameling van individuen.
Voordeel van dergelijk onderzoek is, dat mensen hun reactie niet kunnen corrigeren naar een sociaal wenselijke, zoals het geval zou kunnen zijn bij het invullen van een vragenlijst of het beantwoorden van vragen tijdens een interview.
Sociale identiteit
Uit onderzoek blijkt dat de groep waartoe iemand behoort in hoge mate iemands gedrag beïnvloedt. Daarom wordt er in de psychologie onderscheid gemaakt tussen individuele identiteit en sociale identiteit. Mensen behoren tot verschillende groepen. Het is dan ook afhankelijk van de situatie welke identiteit (of identiteiten) van belang is.
Lange tijd was het algemene idee in de sociale psychologie dat mensen vooral bij groepen willen horen die hen concreet iets opleveren, groepen die succesvol zijn. Uit het onderzoek van Naomie Ellemers kwam echter naar voren dat mensen niet objectieve, materiële opbrengsten (zoals succes of geld) het belangrijkst vinden, maar juist de morele waarden van de groep.
Over het algemeen vinden wij het heel belangrijk dat anderen onze waarden respecteren. Als dat niet zo is, voelen we ons bedreigd in wie we zijn en waar we voor staan. Dat is bijvoorbeeld het geval als collega’s denken dat je andere dingen belangrijk vindt in je werk, alleen omdat je tot een andere groep behoort (als enige vrouw in een team dat verder alleen uit mannen bestaat).
Meer informatie: https://www.naomi-ellemers.nl/
