“Heb je nog kopieerpapier nodig”, vraag ik. “Nee, hoor”, zegt ze met een grote glimlach, “Jan neemt altijd papier mee van zijn werk. We hebben een hele stapel.” Even ben ik stil. Maar dat is toch stelen? denk ik, stelen van de baas…
Stelen van je baas
Je hoeft niet veel moeite te doen om berichtjes te vinden over dit onderwerp. Blijkbaar gebeurt het nogal vaak. Er zijn zelfs bureaus die zich bezighouden met diefstal en fraude op de werkvloer. Maar interessanter vind ik de vraag waarom die medewerkers stelen. Stelen ze omdat het gewoon ‘makkelijk’ is? Omdat de pakkans niet zo groot is? Of zit er nog iets anders achter?
Gevoelens van onrechtvaardigheid
Werknemers die vinden dat ze niet voldoende beloond worden voor hun inspanningen, hebben de neiging om iets aan die input-outputonbalans te doen. Volgens de Adams’ Equity Theory (1965) zullen zij zich minder hard inspannen of producten van mindere kwaliteit afleveren ( met name wanneer ze op basis van stukloon werken). Een andere reactie is vandalisme en diefstal (Hollinger & Clark, 1983). Diefstal is dan een effectieve manier om de eigen uitkomsten te vergroten, waardoor het gevoel van onrechtvaardigheid vermindert. Sterker nog, degenen die stelen, ervaren dit als geheel terecht en zelfs eerlijk.
In de afgelopen decennia hebben verschillende onderzoekers zich beziggehouden met gevoelens van onrechtvaardigheid op de werkvloer (zie voor een overzicht bijvoorbeeld: Greenberg, 1990). Uit hun veldonderzoeken kwam steevast naar voren dat het niet alleen gaat om de verhouding input-output (distributieve rechtvaardigheid), maar ook om de verklaringen die hiervoor worden gegeven. Over het algemeen werden negatieve uitkomsten gezien als oneerlijk. Maar wanneer er een duidelijke, uitgebreide uitleg werd gegeven voor de negatieve uitkomsten, werden deze als eerlijker ervaren (procedurele rechtvaardigheid). Datzelfde gold voor een interpersoonlijke, sensitieve benadering waarbij voldoende empathie werd getoond (interactionele rechtvaardigheid).
Greenberg (1993) wilde dit op een experimentele manier aantonen. In een laboratoriumonderzoek moesten deelnemers zelf hun beloning pakken, nadat de proefleider zogenaamd werd weggeroepen voor een dringende zaak. Voorafgaand aan de taak was aan de proefpersonen verteld dat zij 5 dollar zouden ontvangen voor deelname aan het experiment. De helft van hen kreeg vervolgens te horen dat ze niet vijf, maar slechts drie dollar zouden krijgen. Een oneerlijke betaling, dus. Wat zouden deze mensen doen als ze zelf het geld mochten pakken? Zoals Greenberg al verondersteld had, namen de meeste proefpersonen uit de ‘oneerlijke conditie’ meer dan de drie dollar. Er was dus sprake van stelen. De manier waarop de boodschap was overgebracht had echter een enorm effect: proefpersonen die op een empathische manier waren behandeld, of voldoende informatie hadden gekregen, pakten minder extra geld van tafel (zie figuur 1).
Wat kun je nu met deze kennis?
Werkgevers kunnen bijvoorbeeld in deze tijd van continue bezuinigingsmaatregelen extra alert zijn: medewerkers die het gevoel hebben rechten te verliezen, kunnen dit als onrechtvaardig opvatten, met alle negatieve gevolgen van dien. Door echter op een sensitieve manier met hen om te gaan én voldoende informatie te geven over het waarom van de maatregelen, kan veel schade worden voorkomen. Het gaat dus niet alleen om wat er verteld wordt, maar ook om de manier waarop!
Bronnen
Adams, J. S. (1965). Inequity in social exchange. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in Experimental social psychology (Vol. 2, pp. 267-299). New York: Academic Press.
Hollinger, R. D., & Clark, j. P. (1983). Theft by employees, Lexington, MA: Lexington Books.
Greenberg, J. (1993). Stealing in the name of justice: informational and interpersonal moderators of theft reactions to underpayment inequity. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 54, 51-103.
Foto credit: don-kawahigashi – Unsplash
